Jadwiga Siedlecka

przez admin · 30 kwietnia 2021

Autorki: Katarzyna Arciszewska, Monika Rzeczycka, źródło: Kultura polska wobec zachodniej tradycji ezoterycznej w latach 1890-1939, zdjęcie Jadwigi Siedleckiej z archiwum Maxa Bojarskiego

Jadwiga Maria Kazimiera Siedlecka (Wiga), (ur. 21 kwietnia 1877 – zm. 7 marca 1952), de domo Markowska, córka Stefana i Marii z Oskierków, wychowana w rodzinnym majątku Marków w guberni witebskiej, polska malarka, pejzażystka i portrecistka, od 1900 r. żona znanego malarza, grafika i scenografa teatralnego Franciszka Siedleckiego, jedna z najważniejszych animatorek polskiej przedwojennej antropozofii obok Amalii Luny Drexler.

Siedlecka odbywała studia malarskie w Paryżu. Do 1920 r. przebywała przede wszystkim za granicą (oprócz Francji, także w Niemczech i we Włoszech), gdzie doskonaliła warsztat i próbowała utrzymać się ze sprzedarzy obrazów. W czasie krótkich, najczęściej kilkumiesięcznych pobytów w Polsce mieszkała w Warszawie i Krakowie. Od 1914 do 1920 r. artystka przebywała w Szwajcarii. Finansowe wsparcie otrzymywała od brata Stefana Markowskiego, który jako człowiek zamożny (bankowiec, robiący karierę na Zachodzie) regularnie łożył na utrzymanie małżonków Siedleckich.

Ok. 1907 r. podczas pobytu w Monachium Siedlecka zetknęła się z ezoterycznymi koncepcjami Rudolfa Steinera, na którego wykłady w Sekcji Niemieckiej Towarzystwa Teozoficznego (SN TT) – popularne wówczas w środowisku malarzy Monachiczyków – zaczęła wówczas uczęszczać. Dzięki jej entuzjastycznym listom do przyjaciół, słuchaczem prelekcji austriackiego okultysty został znany krytyk literacki, przyjaciel Siedleckich – Artur Górski. 9 września 1911 r. polska artystka została członkinią Sekcji Niemieckiej TT, wprowadzona przez Marthę Reiff-Busse i Elisabeth von Rosen. W 1912 r. Siedlecka rozpoczęła organizację koła jego zwolenników w Warszawie. Dzięki jej staraniom, do stolicy z wykładami o tematyce antropozoficznej dwukrotnie przyjeżdżał Carl Alphonse Walleen. W 1913 r. wraz ze Steinerem i większością członków sekcji niemieckiej Siedlecka wystąpiła z Towarzystwa Teozoficznego, by wejść w szeregi założonego na przełomie 1912/1913 r. Towarzystwa Antropozoficznego (TA). W tym czasie uczestniczyła ona w licznych wykładach Steinera, które odbywały się w Niemczech i innych krajach Europy. W 1913 malarka założyła koło antropozoficzne „Juliusz Słowacki” zarejestrowane w Dornach. Jego siedziba mieściła się w Warszawie przy ul. Czystej 6, czyli w mieszkaniu Siedleckich.

W kwietniu 1914 r. wraz z mężem (również członkiem TA od 1913 do 1919 r.) oraz przyjaciółką – holenderską malarką Jeanne Marie (Sanne) Bruinier Wiga Siedlecka przybyła do Szwajcarii, by w międzynarodowym gronie wolontariuszy budować antropozoficzne centrum w Dornach pod Bazyleą. Pod kierunkiem polskiego malarza Tadeusza Rychtera Siedleccy opracowywali wówczas technikę snycerskiej obróbki barwnych szkieł, z których wykonywano okna głównej budowli, tzw. Johannesbau (od 1917 r. Goetheanum). W 1915 r. kierownictwo pracowni objął Franciszek Siedlecki. W skład tego zespołu, oprócz Polaków, wchodzili Szwajcarzy – bracia Hans i Walo von May oraz malarka Anna von May (przyszła żona Rychtera), ponadto Niemka Emma Stolle, Rosjanin Konstantin Ligski oraz jego przyszła żona Gertrud von Orth, a także Rosjanki Asia Turgieniewa i jej siostra Natalia Turgieniewa-Pozzo. Oprócz prac nad wielkoformatowymi szklanymi płytami Siedlecka zajmowała się eurytmią, nową dyscypliną sztuki scenicznej, której zręby powstawały właśnie w tym czasie. W 1920 r. antropozofka powróciła do Polski, gdzie zajęła się działalnością popularyzatorską: organizowała pracę koła, pośredniczyła w przyjmowaniu nowych członków TA, prowadziła wykłady oraz lekcje eurytmii, organizowała pokazy eurytmiczne. Dzięki kontaktom artystycznym jej i jej męża polscy twórcy teatralni (np. Mieczysław Limanowski i Juliusz Osterwa – założyciele teatru Reduta) czerpali inspiracje z antropozofii. W sylwestrową noc z 1922 na 1923 rok drewniana budowla Goetheanum spłonęła wraz z kolorowymi oknami rzeźbionymi przez Siedleckich (ich replikę dla nowego budynku Goetheanum wykonała Asia Turgieniewa).

Koło prowadzone przez Siedlecką było formacją niezależną wobec innych kół polskich, funkcjonujących od 1923 r. w strukturach Polskiego Towarzystwa Antropozoficznego. Powołane w 1924 r. Powszechne Towarzystwo Antropozoficzne (AAG) wydało Siedleckiej kartę nr 12 z adnotacją (I), poświadczającą posiadanie przez nią tzw. „karty niebieskiej” klasy pierwszej, jako uczestniczki Wolnej Wszechnicy Wiedzy Duchowej – szkoły ezoterycznej założonej przez Steinera w tym samym roku.

Stosunki między antropozofami stowarzyszonymi w PTA a członkami koła „Słowacki” bywały napięte. Luna Drexler, sekretarz generalna PTA, dążyła do włączenia tego koła do organizacji krajowej. Siedlecka była temu przeciwna. Jednym z jej zamierzeń było utworzenie małej szkoły waldorfskiej. W tym celu artystka odbywała szkolenia w Stuttgarcie. W 1935 r. po śmierci męża, artystka zawiesiła działalność koła i przeprowadziła się do podwarszawskiej Radości (Willa pod Srebrnym Świerkiem). Wówczas antropozofowie z jej grupy, w tym sekretarz Marian Karol Wołowski, przenieśli się do Warszawskiego Koła im. Rudolfa Steinera PTA.

Siedlecka zmarła w szpitalu w Pucku, prawdopodobnie podczas pobytu w Jastrzębiej Górze, na tzw. Jasnym Wybrzeżu, gdzie miała domek letniskowy. Nie udało się ustalić miejsca jej pochówku. Z wyjątkiem kilku pejzaży nie są znane jej prace malarskie.

Katarzyna Arciszewska, Monika Rzeczycka

Literatura: Archiwum Franciszka Siedleckiego w Zbiorach Specjalnych Instytutu Sztuki PAN, sygn. 1311, teczka II; Die Goetheanum-Fenster – Sprache des Lichtes. Entwürfe und Studien. Mit Wortlauten Rudolf Steiners, Berichten über die Arbeit an den Fenstern und Radierungen von Assja Turgenieff sowie einer Bilddokumentation über die Entstehung der Fenster, 1996, Dornach; Dobiasz M., 2015, Polish Enigma, [w:] Ænigma: one hundred years of anthroposophical art, concept Reinhold J. Fäth, David Voda, Olomouc; książka adresowa Polskiego Towarzystwa Antropozoficznego, sygnatura A06.002.004 (Goetheanum Archiv, Rüttiweg 45. Dornach); listy członkowskie i dokumenty grup Polskiego Towarzystwa Antropozoficznego, sygnatura A06.002.016 oraz A02.008.001(Goetheanum Archiv, Rüttiweg 45. Dornach); Register der Mitglieder der Deutschen Sektion der Theosophische Gesellschaft von 1902–1913, maszynopis ze zbiorów prywatnych autorek biogramu; Rzeczycka M., Arciszewska K., 2019, Z dziejów polskiej antropozofii, [w:] Polskie tradycje ezoteryczne 1890–1939. Teozofia i antropozofia, red. M. Rzeczycka, I. Trzcińska, Gdańsk (w druku); Sam M. M., 2014, Eurythmie. Entstehnungsgeschichte und Porträts ihrer Pioniere, Dornach; Ziemska M., Jadwiga Siedlecka, [biogram] http://biographien.kulturimpuls.org/detail.php?&id=1362 [5.08.2018].