Stanisław Karłowski
Monika Rzeczycka, źródło: Kultura polska wobec zachodniej tradycji ezoterycznej w latach 1890-1939
Stanisław Franciszek Józef Karłowski h. Prawdzic, (ur. 5.08.1879 w Grąbkowie – zm. 21.10.1939 w Gostyniu), syn Leona i Józefy z Budziszewskich, polski bankowiec, ziemianin, biznesmen, senator II Rzeczypospolitej III kadencji w latach 1930–1935 z ramienia BBWR. W 1902 r. ukończył Akademię Handlową w Antwerpii. Pracował w bankach w zachodniej Europie, a następnie w Banku Krajowym we Lwowie. W latach 1910–1917 był dyrektorem Banku Przemysłowego we Lwowie, a od 1917 do 1920 r. – dyrektorem Banku Handlowego w Warszawie. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wcielał w życie ideę Związku Banków Polskich. W latach 1919–1920 doradzał Ministrowi Skarbu w związku z reformą walutową. Był pełnomocnikiem Rządu RP podczas negocjacji w sprawie traktatu handlowego z Republiką Weimarską. Jako senator był członkiem Komisji Gospodarstwa Społecznego i Komisji Skarbowo-budżetowej. W 1937 r. został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. Po wybuchu II wojny światowej został aresztowany przez hitlerowców w październiku 1939 r. Wraz z innymi aresztowanymi z Gostynia był przetrzymywany jako zakładnik, a następnie 21 października 1939 r. rozstrzelany na miejskim rynku.
W 1920 r. Karłowski został właścicielem majątku Szelejewo w Wielkopolsce. W 1931 r. stworzył tam pierwsze polskie gospodarstwo biodynamiczne (nazywane wówczas biologiczno-dynamicznym) wielokrotnie nagradzane w polskich i zagranicznych konkursach rolniczych. Gospodarstwo Karłowskiego liczyło 1500 ha i było w całości prowadzone zgodnie z metodą antropozoficzną stworzoną przez Rudolfa Steinera w 1924 r. i rozwijaną w Dornach w Szwajcarii oraz w Niemczech. Z rolnictwem biodynamicznym Karłowski zapoznał się prawdopodobnie na Zachodzie, albo w Warszawie w październiku 1929 r. podczas cyklu wykładów antropozoficznych w Towarzystwie Przyjaciół Nauk. W korespondencji organizatorów tych wykładów widnieje informacja, że spodziewają się obecności kilku rolników, zainteresowanych systemem biodynamicznym. Wśród nich mógł być także Karłowski. Możliwe, że z rolnictwem biodynamicznym zapoznał Karłowskiego jego dobry znajomy i sąsiad baron Karl August von Massenbach z zamku w Pniewach. Do stosowania metody biodynamicznej i specjalnych technik przygotowywania naturalnych nawozów Karłowski zachęcał w „Poradniku Gospodarskim” (Karłowski 1934a). Kiedy w październiku 1934 r. w polskiej prasie rolniczej („Gazeta Rolnicza”, „Rolnik”) znalazły się niepochlebne artykuły Jerzego Ryxa na temat upraw biodynamicznych w Niemczech, senator Karłowski wystosował obszerną odpowiedź opublikowaną w „Gazecie Rolniczej” (Karłowski 1934b), w której przedstawiał samą metodę, jak i doskonałe rezultaty uzyskiwane w jego gospodarstwie dzięki jej stosowaniu.
Karłowski nie tylko stosował metodę biodynamiczną, ale też, prawdopodobnie był antropozofem stowarzyszonym w Powszechnym Towarzystwie Antropozoficznym (AAG) z siedzibą w Dornach, gdyż jego nazwisko nie figuruje na listach członków kół należących do Polskiego Towarzystwa Antropozoficznego (PTA) oraz na listach polskich kół niezrzeszonych w PTA. Podobnie jak von Massenbach, najprawdopodobniej miał status członka niezależnego, afiliowanego przy AAG. W archiwum Goetheanum w Dornach znajduje się wysłane przez Karłowskiego do sekretariatu AAG zawiadomienie o jego ślubie z Paulette de Karczag-Fülekkelecsény, który odbył się 17 czerwca 1939 r.
Monika Rzeczycka
Literatura: dokumenty kół Polskiego Towarzystwa Antropozoficznego, sygnatura A06.002.016 oraz A02.008.001 (Goetheanum Archiv, Rüttiweg 45. Dornach); J. R., 1934, Gospodarka „biologiczno-dynamiczna” w Niemczech, „Gazeta Rolnicza”,12.10, s. 1106–7; Karłowski S., 1934a, Racjonalne przygotowanie obornika i kompostów, „Poradnik Gospodarski”, 12.08, nr 32; Karłowski S., 1934b, Nieco światła do artykułów p. Jerzego Ryxa o gospodarce biologiczno-dynamicznej, „Gazeta Rolnicza”, 16.11, ss. 1217–19; Ryx J., 1934a, Tak zwana „gospodarka biologiczno-dynamiczna”, albo „antropozoficzna”, „Gazeta Rolnicza”, 16.11, s. 1220–23; Ryx J.,1934b, Nieświadomość czy lekkomyślność (kilka dalszych uwag o gospodarce antropozoficznej),„Gazeta Rolnicza”, 30.11, s. 1273–1278.
Przeczytaj więcej na stronach projektu Kultura polska wobec zachodniej tradycji ezoterycznej w latach 1890-1939
Zobacz też:
