Czym jest Antropozofia?

źródło: KULTURA POLSKA WOBEC ZACHODNIEJ FILOZOFII EZOTERYCZNEJ W LATACH 1890-1939

Antropozofia, pojęcie we współczesnej myśli humanistycznej (przede wszystkim w dziedzinie ezoteryki) najczęściej odnoszące się do doktryny i praktyki ezoterycznej, stworzonej przez Austriaka Rudolfa Steinera (1861–1925) na początku XX w. W obszarze myśli akademickiej ezoteryzm jest postrzegany jako aspekt kultury, zarówno euroamerykańskiej, jak i orientalnej, w Europie wyrastającej z renesansowego synkretyzmu, powstałego na symbiotycznym podłożu takich kategorii jak gnoza, w pewnym stopniu także mistyka, hermetyzm, neoplatonizm, magia, astrologia, alchemia, kabała i in. Pojęcie „antropozofia”, zbudowane z dwóch rdzeni semantycznych (Ánthropos – człowiek i Sophia – mądrość), wykorzystywane było już wcześniej w kręgu myśli ezoterycznej (gnostycyzm) i filozoficznej: np. Thomasa Vaughana (1622–1666), Friedricha W. J. Schellinga (1775–1854), Immanuela Hermanna Fichtego (1797–1879) czy Roberta Zimmermanna (1824–1898). Rudolf Steiner określił antropozofię jako naukową metodę poznania świata duchowego i definiował ją jako: „Naukowe badanie świata duchowego, które przezwycięża jednostronność zarówno czystego przyrodoznawstwa, jak i zwykłej mistyki, i które – zanim podejmie próbę wniknięcia w świat nadzmysłowy – w poznającej duszy wpierw rozwija nieznane jeszcze zwykłej świadomości i zwykłej nauce siły, umożliwiające takie wniknięcie” (J. Prokopiuk, Drzewo Życia – Drzewo Poznania). W innym z określeń antropozofii przeciwstawiał ją jako „wiedzę o człowieku kosmicznym (potencjalnym) – antropologii jako nauce o człowieku aktualnym i teozofii jako wiedzy o Bogu” (J. Prokopiuk, Drzewo Życia – Drzewo Poznania). Wyznaczał antropozofii zadanie doprowadzenia indywidualnego ducha ludzkiego do powszechnego ducha kosmicznego. Antropozoficzna idea poznania człowieka i świata przyjmuje za punkt wyjścia – w duchu gnostycznym – przemianę zdolności poznawczych i poziomu moralnego człowieka. Przemiana ta przebiega poprzez ożywienie subtelnych organów poznawczych człowieka – tzw. czakramów. Pierwszy etap przemiany osobowości człowieka obejmuje przemianę jego myślenia (w dalszej kolejności sfery jego uczuć i woli). Podstawą antropozofii jest więc filozofia: przede wszystkim w zakresie epistemologii i etyki. Propozycje takiej przemiany Steiner zawarł już w swych wczesnych pracach: Prawda i nauka (1891) i Filozofia wolności (1892). W pracach tych sformułował tezę – w polemice z agnostycyzmem Immanuela Kanta (1724–1804) – że, chociaż „rzecz sama w sobie” jest niedostępna aktualnej zdolności myślenia, to jednak zdolność tę można i należy poddać przemianie, by „rzecz” ową poznać. Z kolei wolność to dla Steinera zdolność ludzkiego samoświadomego „ja” przejawiająca się w ożywionym myśleniu kierowanym przez wolę jaźni jako wyższego duchowego sterowniczego organu człowieka. Dlatego wolność tę człowiek musi uzyskać w procesie rozwoju poprzez moralność obyczaju („pogańską”) i moralność prawa („żydowską”) do osiągnięcia moralności wolności („chrześcijańskiej”), którą Steiner nazywał moralną intuicją, fantazją i techniką. W swoim rozwoju Steiner przeszedł od okresu goetheanistycznego (refleksji nad alternatywną metodologią przyrodoznawczą Goethego), poprzez etap „filozofii wolności” i etap różokrzyżowo-teozoficzny (1901–1912) do właściwego etapu antropozoficznego (1912–1925) – „wiedzy (nauki) duchowej”, w którym w ramach ogromnej działalności autorskiej i wykładowej (39 książek i 6000 wykładów) zainspirował szerokie spektrum nowych form życia religijnego, artystycznego, naukowego i społecznego. Rdzeń antropozofii jako „drogi do wtajemniczenia” stanowi proces obejmujący 7 faz poznania. Są to fazy: poznania imaginatywnego; poznania inspiratywnego; poznania intuitywnego; zdobywania wiedzy o odpowiedzialności między mikro- a makrokosmosem; osiągania jedności z makrokosmosem, wiecznej szczęśliwości w Bogu. Imaginatywny poziom świadomości daje adeptowi antropozofii dostęp do świata imaginacji (obrazowych symboli) – świata eterycznego. Wtedy człowiek uwalnia się od fizycznych organów ciała i zdobywa zdolność jasnowidzenia. Nadto zdobywa on świadomość, że narodziny i śmierć to wyobrażenia, które w tym świecie tracą wszelką wartość. Poznanie inspiratywne daje wiedzę o relacjach między imaginacjami. Wtedy nie medytuje się żadnego obrazu, lecz aktywność własnej duszy tworzącej te obrazy, a rzeczy będące przedmiotem medytacji same komunikują swe sensy. Natomiast poznawać intuitywnie jakąś istotę duchową znaczy stać się z nią w pełni jednością. Po usunięciu z duszy poznającego zarówno obrazów, jak i „głosu” rzeczy, w powstałej pustce jawi się istota drugiego jestestwa duchowego. Jeśli poznanie imaginatywne oznaczało transformację myślenia i ciała astralnego, to poznanie inspiratywne jest równoznaczne z przemianą uczuć i ciała eterycznego, poznanie intuitywne zaś z przemianą woli i ciała fizycznego. Na piątym stopniu poznania adept zdobywa wiedzę o „wyrastaniu” z kosmosu; znano ją od Platona po Schellinga. Uczeń wiedzy tajemnej poznaje intymne powiązania między poszczególnymi sferami kosmosu a organami ciała człowieka. Dzięki temu na szóstym stopniu adept osiąga jedność z makrokosmosem, ale jako indywiduum nie traci swej podmiotowości i autonomii, choć zrasta się z kosmosem duchowym (z Bóstwem immanentnym). O wiecznej szczęśliwości w Bogu nie da się prawie nic powiedzieć – jej źródłem jest jedność z Bóstwem transcendentnym. Podstawą antropozoficznej drogi do wtajemniczenia jest nauka o człowieku w jego triadycznej strukturze: ciała, duszy i ducha. Na poziomie ciała fizycznego funkcjonują kolejno: system mózgowo-nerwowy, system rytmiczny (oddechowy i krwioobieg – sfera serca) oraz system przemiany materii i mięśniowy. W duszy człowieka triadzie tej odpowiada: myślenie, sfera uczuć i wola. Również duch ludzki ma budowę triadyczną: jest to Duch-Jaźń, Duch-Życie i Duch-Człowiek. Zatem człowiek jest mikrokosmosem stworzonym na obraz i podobieństwo Boga jako Trójcy Świętej. Opisana droga poznania duchowego prowadzi zarówno do wiedzy o wyższych istotach duchowych, jak i do wiedzy o rozwoju kosmosu (przede wszystkim Ziemi) oraz powstaniu i rozwoju człowieka. Droga ta ma charakter naukowy: posługuje się doświadczeniem i eksperymentem, tworzy hipotezy i teorie, weryfikuje je i falsyfikuje – tyle, że przede wszystkim prowadzi do penetracji poznawczej i badania świata duchowego. Proces rozwoju kosmosu przechodzi przez 7 kolejnych stadiów rozwoju. Są to: stadium (starego) Saturna, (starego) Słońca, (starego) Księżyca, Ziemi jako „punktu zwrotnego” z fazą Marsa i fazą Merkurego, Wenus i Wulkana. Na każdym z tych etapów dokonuje się stopniowy proces kreacji człowieka. Współkreatorami wraz z Logosem-Chrystusem są tu wyższe istoty z 9 chórów, przedstawionych już przez św. Dionizego Areopagitę. Są to: Anioły, Archanioły, Archaje, Exusiai, Dynamis, Kyriotetes, Trony, Cherubiny i Serafiny – w terminologii antropozoficznej – Synowie Życia, Duchy Ognia, Duchy Osobowości, Duchy Formy (Panowania), Duchy Ruchu (Moce), Duchy Mądrości (Władze), Duchy Woli (Trony), Duchy Harmonii (Cherubiny) i Duchy Miłości (Serafiny). W metaforyce antropozoficznej w Bogu-Ojcu można widzieć nie tylko Stwórcę, lecz także Nauczyciela (jak w judaizmie – Sędziego, w gnostycyzmie – Obcego czy w masonerii – Wielkiego Architekta Świata); jako taki tworzy On człowieka jako istotę wolną, która – w ryzykownym eksperymencie kosmicznym – ma w dalekiej przyszłości zdobyć i otrzymać status anielski. Przed początkiem – en arche – powstania naszego kosmosu doszło, według Steinera, do dramatycznego wydarzenia w świecie duchowym: świadomego odrzucenia przez Cherubiny ofiary Tronów – z cierpienia więc i tęsknoty zrodził się nasz kosmos materialny. W tym sensie zarówno późniejszy Upadek istot duchowych (tzw. bunt aniołów) i kolejny Upadek człowieka (beata culpa) był zamierzony: aby mogło dojść do Inkarnacji Chrystusa w człowieku Jezusie i zbawienia człowieka, czyli jego przemiany mającej na celu jego przyszłą deifikację czy angelizację. Instrumentem pozytywnym w swej negatywności stali się upadli aniołowie – zmienieni w demony. Rolą tych aniołów jest stworzenie człowiekowi „biegunów sił duchowych”, między którymi człowiek w wolności i z wolności może podążać Drogą Chrystusa.

przeczytaj więcej na stronie KULTURA POLSKA WOBEC ZACHODNIEJ FILOZOFII EZOTERYCZNEJ W LATACH 1890-1939: