Filozofia wolności jest podstawą nauki duchowej.

Punktem wyjścia filozofii wolności jest monizm. Zewnętrzny świat postrzegany zmysłowo jest jednością. Ta jedność zostaje jednak rozdarta w człowieku, który przeżywa dwie sfery poznawcze: postrzeżeniową i myślowo-pojęciową.

Człowiek postrzega przedmioty zmysłowe, a do tych postrzeżeń dołączają pojęcia, które ustanawiają relacje pomiędzy pojedynczymi postrzeżeniami i łączą je w określone, uporządkowane całości postrzeżeniowo-ideowe. W ten sposób zostaje przezwyciężone poznawcze rozdarcie rzeczywistości w człowieku i świat jawi się jako całość postrzeżeniowo-myślowa.

Człowiek w świecie jest istotą uwarunkowaną rozmaitymi ograniczeniami i działa pod wpływem różnych bodźców — zmysłowych, emocjonalnych, fizjologicznych itd. Działa też pod wpływem zewnętrznych wartości moralnych, wpojonych mu przez rodzinę, religię, społeczeństwo, kulturę itd. Już Kant pisał o tzw. „prawie moralnym” i obowiązku moralnym.

Steiner nazywa działanie pod wpływem wszystkich powyższych bodźców i pobudek automatyzmem moralnym. Wszystkie te pobudki zakładają istnienie u swojej podstawy pewnej zewnętrznej wobec człowieka siły — Boga, społeczeństwa, innego człowieka — która narzuca działanie lub kierunek tego działania. Jednak działanie naprawdę wolne może płynąć tylko z najbardziej wewnętrznej istoty człowieka, z jego jaźni. Ta istota ma naturę ideową, przy czym Steiner zastrzega tutaj, że nie chodzi o martwe, abstrakcyjne idee współczesnych światopoglądów filozoficznych, lecz o żywe, twórcze idee, zakorzenione w żywej rzeczywistości. Ponieważ ta rzeczywistość u swoich podstaw również ma naturę myślową, człowiek łączy się z nią w działaniu siłą miłości wypływającej z wyobraźni moralnej. Ta miłość nie opiera się na emocjach i sentymentach, lecz jest zakorzeniona w najgłębszej ideowej naturze świata. Natomiast wyobraźnia moralna jest siłą, dzięki której człowiek sam wyznacza sobie pobudki do działania. Pobudki te wypływają nie z obowiązku, lecz z miłości do rzeczywistości. Nie oznacza to, że muszą być one sprzeczne z obowiązkami moralnymi. Obowiązki te są konieczne na pewnym etapie rozwoju człowieka. Chodzi tutaj natomiast o zupełnie inną motywację do działania i inne nastawienie do rzeczywistości, w której działamy — nastawienie oparte na żywym snuciu pojęciowym i na sile żywej miłości do otaczającego świata.

T.K.

Podstawy swojej filozofii Steiner zawarł w książce „Filozofia wolności” („Philosophie der Freiheit”)