Fritz Graf von Bothmer

Marek Sołek, 1990

Gimnastyka opracowana przez Fritza Grafa von Bothmera w ramach edukacji waldorfskiej sprawiła, że jego nazwisko stało się szeroko rozpoznawane  poza szkołami waldorfskimi i ruchem antropozoficznym. Swoje powołanie uchwycił dopiero w stosunkowo późnym okresie życia – po 35 roku życia – i wiąże się to z drastyczną zmianą jego drogi życiowej. Choć rozpoczął pracę pedagogiczną nieprzygotowany, stał się twórcą zupełnie nowej kultury ruchu i wychowania. Dla jego wewnętrznego rozwoju z pewnością znaczące jest to, że centralny punkt zwrotny w swojej biografii, uczynił punktem wyjścia dla swojego dzieła życia.

Decydującym rokiem w jego biografii jest rok 1922, kiedy to w grudniu poprzedniego roku Bothmer skończył 38 lat. Od zakończenia I wojny światowej i rewolucji ogarniają go głębokie wątpliwości co do jego roli jako oficera. Po upadku monarchii jest świadkiem druzgocącego rozkładu wartości moralnych wśród żołnierzy. Szuka więc sposobu na utrzymanie rodziny poprzez zajęcie w cywilu. Jego plan pracy jako księgarza nie zostaje jednak zrealizowany. Zwłaszcza podczas zbrojnego tłumienia komunistycznych niepokojów w Zagłębiu Ruhry, Bothmer przekonał się, że ma zupełnie inne spojrzenie na przyczyny protestów społecznych niż jego przełożeni: tezy Rudolfa Steinera o społecznym trójpodziale, dały mu szerszy horyzont oglądu, koniecznych zmian społecznych.

Kryzys życiowy, w jakim znalazł się Bothmer po zakończeniu wojny, ujawnia się z całą mocą, gdy uświadomimy sobie jego pochodzenie. Już jego ojciec i męscy przodkowie, przez kilka pokoleń byli oficerami w regimencie korpusu piechoty króla bawarskiego. Było więc naturalne, że Fritz, urodzony w 1883 roku, podąży tą samą ścieżką kariery. W wieku od sześciu do dwunastu lat uczęszczał do szkoły łacińskiej w Monachium, a wakacje spędzał w rodzinnym majątku w Meklemburgii. Jego ojciec zmarł niespodziewanie, kiedy Fritz miał wejść do królewskiej pagerii – szkoły wojskowej. W czasie, gdy był kadetem od 14 do 18 roku życia, otrzymał podstawowe wykształcenie humanistyczne. Cztery lata stały się dla nieśmiałego i skromnego chłopca, trudnym okresem zdobycia wiary w siebie.

W wieku 18 lat, Bothmer wstąpił jako chorąży do królewskiego regimentu, w którym następnie, od 1904 r. Służył jako porucznik. Ale jego zainteresowania kłóciły się z obyczajami wojskowych. Już wtedy jego szczególną troską było nauczanie młodzieży. W ramach tzw. „Wehrkraftu”, Bothmer odbywał na przykład wędrówki z grupą chłopców nie po to, by wzmocnić ich zdrowie fizyczne, ale by wzmocnić ich samokontrolę. Uczył ich, aby czerpali swoją energię nie z silnego ciała, ale wyłącznie z samozaparcia.

Zimą 1905 roku, poznał dwóch młodych malarzy z kręgu Wassily’ego Kandinsky’ego i Gabriele Müntera, byli to, Hanns Strauß i Max Wolffhügel. Przełomowym przeżyciem było dla młodego hrabiego, gdy wraz z matką już w 1904 r. wysłuchał wykładów Rudolfa Steinera. Matka wstąpiła wkrótce  do Towarzystwa Teozoficznego. On także przyjął impulsy Antropozofii z wielką otwartością i został członkiem TT w 1907 roku. Jednocześnie zaczęło go drążyć pytanie, czy rzeczywiście w wojsku znajdzie i spełni, swoje prawdziwe życiowe zadanie. W tym czasie nie podjął sugestii Steinera, aby dążyć do realizacji zadania pedagogicznego.

Początkowo trzymał się drogi, którą sam sobie wyznaczył. Jego zamiłowanie do sztuk pięknych zaprowadziło go w latach 1908 i 1909 do Włoch i Grecji, a raz nawet do Konstantynopola. Zwiedzanie starożytnych miejsc,   wywarło na nim głębokie wrażenie. W październiku 1913 r., w wieku 29 lat, ożenił się z młodszą o pięć lat Hildegardą Freiin von der Tann-Rathsamhausen.

Wybuchła wojna i w pierwszych latach życia młodej rodziny, Graf von Bothmer był wysyłany na różne fronty działań wojennych we Francji, Serbii i Rumunii. W 1914 r. przeżywa w Peronne zaskakujące spotkanie ze swoimi przyjaciółmi, malarzami Wolffhüglem i Straußem, którzy odbywali tam służbę w szpitalu wojskowym.

Pod koniec wojny, Bothmer osiągnął wiek średni, a więc czas reorientacji. Jego służba wojskowa wydawała mu się całkowicie pozbawiona sensu. Śmierć matki w październiku 1920 roku rozluźniła kolejne więzy z jego własnym pochodzeniem i przeszłością. I podczas gdy w armii nasilały się tendencje nacjonalistyczne, on dążył do realizacji ideałów kosmopolityzmu w sensie Goethego.

W 1922 r. nastąpił przełom: W styczniu Bothmer po długim czasie, ponownie uczestniczy w wykładzie Steinera w Monachium, po którym dochodzi do wstępnej dyskusji na temat jego ewentualnego powołania do szkoły waldorfskiej – Max Wolffhügel zwrócił uwagę Steinera na swojego przyjaciela. Na Wielkanoc zostaje poproszony przez pracowników o przyjazd do Stuttgartu i obserwację lekcji. W maju, po wykładzie Steinera – ponownie w Monachium – wdaje się w bójkę z nacjonalistycznymi demonstrantami. W czerwcu, Bothmer zostaje powołany do szkoły waldorfskiej, a w Zielone Świątki bierze urlop wojskowy.

W następnych latach od września 1922 r. poświęca się wypracowaniu nowych ćwiczeń gimnastycznych. Punktem wyjścia jest dla niego doświadczenie człowieka w przestrzeni: „Poczuć się w przestrzeni, doświadczyć sił przestrzennych, których ogniskiem jest ciało, i które je przenikają i kształtują – to wydaje się być sposobem na przezwyciężenie tego, co abstrakcyjne, mechaniczne w ćwiczeniach fizycznych i ponowne wzniesienie się ku temu, co duchowe”. (Wychowanie gimnastyczne, str. 92) Rudolf Steiner wyraźnie docenia jego wysiłki na konferencji dla nauczycieli pod koniec października 1922 r. Bothmer czuje się zachęcony. Już 1 marca 1923 r. przedstawia zarys swoich ćwiczeń na jednej z konferencji.

Czy był do tego zadania przygotowany ?

Przemawiając przed jednym ze swoich pokazów gimnastycznych, powiedział tak : „ W gimnazjum, do którego uczęszczałem na przełomie wieków nie było gimnastyki. Również później nie miałem okazji aby nauczyć się jakiejś formy gimnastyki. Miałem jednak to szczęście, że już jako dziecko uczyłem się, jazdy konnej , szermierki, tańca, ćwiczenia z przyrządami, a także widziałem wiele dzieł sztuki zarówno w Niemczech jak i we Włoszech w Belgii oraz w Grecji. Zwłaszcza wizyta w Grecji, to niebo, Olimpia, Ateny, Delfy  wywarły na mojej duszy ogromne, niezatarte wrażenie.”

Jego ciągłe odkrycia dotyczące efektów ruchu gimnastycznego są zawsze połączone z jego doświadczeniami pracy w szkole i punktem widzenia antropozoficznej nauki o człowieku. Opisane przez niego etapy rozwoju dzieci w odniesieniu do edukacji ruchowej, wiążą się również z jego wyobrażeniami o uczniach i ich rozwoju. I odwrotnie, jego wewnętrzna postawa i wyprostowana sylwetka działają na dzieci wzorcowo: „Patrzyło się na wysoką postać nauczyciela, na jego napiętą, a jednak rozluźnioną postawę. W jego mowie i w jego spojrzeniu tkwiła szczególna moc kierowania. Mówił powoli, nie za dużo, nawet czasem szukał odpowiedniego słowa, ale wtedy jego słowa siadały jak rzuty włócznią, a jednak pełne miłości.” (Braumiller 1977, s. 322) Bothmer, po śmierci Steinera w 1925 r. nadal z determinacją pracował nad rozwojem nauczania gimnastyki. Ponadto w 1925 r. został poproszony przez Marie Steiner, aby w Dornach udzielić aktorom instruktażu w zakresie nowego typu treningu fizycznego. Dało mu to wiele okazji do systematycznego prezentowania swoich ćwiczeń zainteresowanym dorosłym i do ich dalszego rozwijania.

Kolejne lata poświęca ciągłej pracy w Szkole Waldorfskiej, gdzie cieszy się dużym szacunkiem zarówno wśród uczniów, jak i współpracowników. Przejęcie władzy przez narodowych socjalistów staje się w coraz większym stopniu egzystencjalnym zagrożeniem dla pracy szkoły. Bothmer angażuje się w starania o kontynuację nauczania i ostatecznie przyjmuje narzuconą z zewnątrz rolę „dyrektora szkoły”. Jemu przypadło zadanie, ogłoszenia  zamknięcia Szkoły Waldorfskiej, adresowane do uczniów i nauczycieli w dniu 30 marca 1938 r. – proste słowa, które pozostały głęboko w pamięci wielu uczniów : „Przypadło mi teraz zadanie oznajmienia Wam tego, że na polecenie rządu Wirtembergii Szkoła Waldorfska zostanie zamknięta. Chcemy teraz zamknąć nasza szkołę w najgłębszej głębi naszych serc i zachować  na przyszłość mocą miłości.”

(Bothmer, A. 1997, s. 79)

W ostatnich latach swojego życia Bothmer napisał książkę, w której szczegółowo opisał opracowane przez siebie ćwiczenia. Została ukończona w 1941 roku, w tym samym roku, w którym zdiagnozowano u niego ciężką chorobę płuc.

13 listopada w Salzburgu umiera Fritz Graf von Bothmer.

Prace:

Gimnastyka i gimnastyka, w: Kolisko, E. (red.): Bilder von der Freien Waldorfschule, Stuttgart 1927.

Szkoła Waldorfska, Stuttgart 1927; Wychowanie Gimnastyczne, Dornach 1959, Stuttgart 1989;

Caroline von Heydebrand, in: Husemann, G., Tautz, J. [eds]: Der Lehrerkreis um Rudolf Steiner, Stuttgart 1977; tłumaczenie na język angielski. opublikowane; wkład w EK, G, Leh, MPK, N, Pfa.

Literatura:

Dessecker, E.: Zum 80. Geburtstag Fritz Graf von Bothmers, w: N

1963, nr 51; Rösing, C.: W 25. rocznicę śmierci Fritza hrabiego von Bothmera, w: N

1966, nr 46; Hrabina von Bothmer, A., Krause-Eppinger, G.: Komunikat dotyczący

Założenie Szkoły Gimnastyki Hrabiego Bothmera, w: N 1967, nr 47;

Hagemann, E.: Bibliografia prac uczniów doktora Steinera, o. O.

1970; Wolffhügel, M., Stein, W. J., Braumiller, R.: Fritz Graf von Bothmer, w:

Husemann, G., Tautz, J. [eds.]: Der Lehrerkreis um Rudolf Steiner, Stuttgart.

1977, to również w: MPK 1950, nr 1, Wolffhügel ponadto w: MaD 1951, no.

18; Ruckgaber, K. H.: Bericht über die klinische Anwendung der Bothmer-

Gimnastyka, Heide, P. von der: Gimnastyka w Bothmer, w: BeH 1986, nr 2;

Kürzdörfer, S.: Fritz von Bothmer i jego gimnastyka, w: Leh 1987, nr 34;

Schöffler 1987; Hrabina von Bothmer, A.: Fritz hrabia von Bothmer – a

Biografia z zeznaniami własnymi, Stuttgart 1997; Wistnghausen, Dagmar von: Maszynopis 1990