Jerzy Prokopiuk: Antropozofia

ANTROPOZOFIA RUDOLFA STEINERA
JAKO ALTERNATYWA KULTUROWO-CYWILIZACYJNA

(tekst Jerzego Prokopiuka z 1990 roku)

Twórcą antropozofii był austriacki ezoteryk i myśliciel Rudolf Steiner (1861-1925) działający w pierwszym dwudziestopięcioleciu XXw. przede wszystkim w Europie Środkowej.

Antropozofia (anthropos = człowiek, sophia = mądrość), którą stworzył, jest – mieszczącą się w gnostycznym nurcie ezoteryki europejskiej – chrystocentryczną szkołą wtajemniczenia; jej celem jest przede wszystkim indywidualne przyspieszanie rozwoju człowieka. Metodą tego przyspieszenia jest rozwinięcie ludzkich zdolności poznawczych (wraz z poziomem moralnym). Jako „naukowa metoda poznania świata duchowego” antropozofia jest także światopoglądem, którego kwintesencję można określić jako „łączenie Nieba z Ziemią”. Ta syntetyczna i holistyczna postawa antropozofii znajduje wyraz w jej alternatywnym programie kulturowo-cywilizacyjnym.

Fundamentem antropozoficznej alternatywy kulturowo-cywilizacyjnej jest przede wszystkim zasada „łączenia Nieba z Ziemią” (przemiany duchowej Człowieka i Natury), ale także antropozoficzna historiozofia: zgodnie z nią w procesie rozwoju człowieka pierwszą fazą była faza ścisłego związku człowieka ze światem duchowym (dominacja Bóstwa nad człowiekiem), w fazie drugiej rozpoczął się proces emancypacji człowieka (rozwój filozofii i nauki z techniką), w której stał się względnie niezależnym podmiotem („ja”), w fazie trzeciej zaś, która zaczęła się w naszych czasach, zadaniem człowieka jest poznawczy powrót do świata duchowego – bezpośredniego kontaktu z Bogami – z zachowaniem podmiotowości i wolności (człowiek jako współpracownik Bóstwa).

Alternatywna propozycja formułowana przez antropozofię zaczyna od przemiany religijnej. Jej propozycją wyjściową jest „odnowa chrześcijaństwa” w duchu spirytualistyczno-medytacyjnym. (Instytucjonalnym jej wyrazem jest Społeczność Chrześcijan, powstała w 1922r.).

Propozycja ta obejmuje z kolei sztukę: obok specyficznej antropozoficznej architektury (wzór: siedziba Powszechnego Towarzystwa Antropozoficznego w Dornach -Szwajcaria – zwana Goetheanum) istnieje antropozoficzna rzeźba (wzór: Steinera grupa „Reprezentantów Ludzkości”, rzeźba w drewnie), malarstwo (przede wszystkim akwarelowe), literatura piękna (pisarzami-antropozofami byli i są m. in. Christian Morgenstern, Albert Steffen, Michael Ende), muzyka, sztuka deklamacji, teatr (ze Steinera misteriami na czele) i eurytmia (artystyczna, lecznicza i pedagogiczna).

Antropozoficznie uprawiane nauki przyrodnicze nawiązują do myśli i praktyki przyrodoznawstwa J. W. Goethego i przyrodników romantycznych (Oken, Steffens, Carus); trzeba tu wymienić przede wszystkim Goethego Farbenlehre i jego teorię metamorfozy roślin i zwierząt.

Na przyrodoznawstwie goethanistycznym i antropozoficznym opiera się teoria i praktyka rolnictwa biologiczno-dynamicznego – stworzonej przez Steinera w 1924 r. koncepcji rolnictwa opartego na biologicznej technologii uprawy roślin i ich ochrony. (Obecnie na świecie istnieją tysiące gospodarstw opartych na tej metodzie.)

Po nieudanej próbie wprowadzenia w życie steinerowskiej koncepcji życia społecznego, zwanej koncepcją trójpodziału organizmu społecznego (kultura – prawo – gospodarka) – próba ta miała miejsce w latach 1917-1924 – i marginalnych próbach jej realizacji w ramach instytucji antropozoficznych, dziś wraca się do niej od nowa. (Koncepcję tę Steiner nazwał też „nearchizmem” – formą łagodnego anarchizmu.)

Koncepcję tę uzupełnia antropozoficzna teoria i praktyka ekonomiczna (m. in. istnieją dziś trzy banki antropozoficzne w Niemczech i Wielkiej Brytanii).

Osobną alternatywę stanowi antropozoficzna medycyna (synteza medycyny homeopatycznej i akademickiej): antropozoficzne kliniki specjalizują się przede wszystkim w onkologii (lek „Iskador”). Tu trzeba wspomnieć też antropozoficzną farmakologię (firmy „Weleda” i „Wala”) wraz z antropozoficznymi kosmetykami.

Być może najwspanialszą propozycję antropozoficznej alternatywy stanowi pedagogika steinerowska (Waldorf-Paedagogik); obecnie istnieje w świecie ok. 450 szkół na niej opartych. Jest to pedagogika wolności, harmonijnie rozwijająca powierzone jej dzieci jako istoty, które powierzyły swój los swym rodzicom i nauczycielom. (Synteza kształcenia umysłu, uczuć i woli.) Uzupełnia ją pedagogika specjalna (Camphill-Movement).

W parentezie dodać trzeba, że grono ludzi dobrej woli wprowadziło do Polski w latach 1978-1990 przynajmniej zalążki steinerowskiego rolnictwa, medycyny, pedagogiki i eurytmii.

Oczywiście antropozoficzna alternatywa kulturowo-cywilizacyjna zarówno w świecie, jak i w Polsce nie może być wprowadzona ani „in toto”, ani od razu, a jedynie fragmentarycznie i stopniowo. W tej intencji jednak proponuję zapośredniczenie kontaktów zarówno z zagranicznymi (przede wszystkim RFN), jak i polskimi ośrodkami i/lub indywidualnościami – teoretykami i praktykami – które wniosłyby swój wkład do programu rozwoju Polski na przełomie XX i XXI w.