Michaił Czechow

autor: Marek Sołek

            Michaił Aleksandrowicz Czechow urodził się 16 stycznia 1891 roku w Petersburgu. Ojciec Aleksander P. Czechow starszy brat Antoniego P. Czechowa z zawodu dziennikarz, był człowiekiem mającym zamiłowanie do filozofii. Tak więc oprócz wiedzy obejmującej literaturę rosyjską wprowadzał syna w świat myśli Schopenhauera i Nietzschego, co wywarło silny wpływ na etyczny i estetyczny światopogląd Michaiła. Z drugiej strony znaczny wpływ na kształt jego artystycznych zamiłowań wywarła osoba i twórczość literacka jego wuja Antoniego Czechowa. Już w dzieciństwie Misza objawił swój talent aktorski, i w 1907 r. w wieku 16 lat wstąpił do szkoły aktorskiej Suworina w Petersburgu, którą ukończył w 1910 r. Jego pierwszą rolą w Małym Teatrze Suworina był Car Fiodor w sztuce Aleksieja K. Tołstoja pod tym samym tytułem (premiera 22.10.1911 r.). W 1913 r. został zaangażowany przez Konstantego Stanisławskiego do MCHAT-u. Tutaj rozpoczął się dla młodego Czechowa okres owocnej współpracy z całą plejadą pierwszorzędnych twórców – reformatorów teatru; K. Stanisławskim, Niemirowiczem -Danczenko, Meyerholdem, Sulerżyckim, Wachtangowem. Był to czas który silnie ukształtował Czechowa jako aktora i nadał charakter jego dalszej pracy reżyserskiej i pedagogicznej.

Do jego najgłośniejszych ról w tym czasie należały;

1913 – Friebe „Święto Pokoju” – Gerhardt Hauptmann.

Kobuz „Upadek Nadzieji” – H.Heijermann

1914 – Kaleb „Świerszcz za Kominem” – Charles Dickens

1915 – Frezer „Potop” – Henning Berger

Foma Fomicz – „Wieś Stiepanczikowo”-  Fiodor Dostojewski

1917 – Harpagon „Skąpiec” – Molier

1919 – Tieliegin „Wujaszek Wania” – Antoni Czechow

1920 – Malwolio „Jak wam się podoba” – Szekspir

1921 – Eryk XIV – A. Strindberg

Chlestakow -„Rewizor” – M. Gogol

1924 Hamlet – W. Szekspir

1925 Ableuchow – „Petersburg” – A. Bieły

1927 Muromski – „Delo” – A. V. Suchowo Kobylin,

Marmieładow – „Zbrodnia i Kara” – F .Dostojewski

            W 1922 po śmierci Wachtangowa, M. Czechow przejął kierownictwo MCHAT-u, przekształconego w 1924 w studio MCHAT 2. W tym właśnie teatrze stworzył Czechow swoje niepowtarzalne kreacje, m. in . Hamleta. Na początek lat dwudziestych przypada jego spotkanie z Rudolfem Steinerem, które staje się przełomowym wydarzeniem w jego życiu. (w 1922 r. w Berlinie, w 1924 r. w Arnheim). Z kanonem dzieł antropozofii zapoznał się już wcześniej (pisze o tym w swej autobiografii „Życie i spotkania” 1928). W tym czasie organizował w Moskwie, wspólnie z symbolistą A. Biełym spotkania z zakresu wiedzy duchowej i „nowej sztuki”. Spotykali się w jego prywatnym studio aktorskim założonym już w 1917-18. Tutaj rodziły się podstawy nowej metody pracy aktora, którą wypracowywał mozolnie wraz ze swoimi studentami. Niewątpliwie podstawy tej pracy opierały się na „systemie” K. Stanisławskiego i doświadczeniach zdobytych w MCHAT, jednak wykroczyły daleko poza to wszystko, podejmując istotne aspekty estetyki i metod pracy artystycznej opracowanych przez R. Steinera. Przede wszystkim inspirowały Czechowa metody pracy ze słowem (Sprachgestaltung) i ruchem (Eurytmia), które zintegrował i opracował dla potrzeb swojej metody. Dzięki temu odkrył nowy sposób dotarcia do źródeł słowa i języka gestu w sztuce teatru.

            W roku 1928, zmuszony do tego działaniami porewolucyjnego rządu, emigruje – najpierw do Niemiec. W Berlinie i Wiedniu pracuje z Maxem Reinhardtem .Na krótko przejmuje kierownictwo żydowskiego teatru „Habima”. W 1930 wyrusza do Paryża, gdzie organizuje rosyjski teatr, jednak nie znajduje uznania publiczności- na początku 1932 r. wyjeżdża do Rygi gdzie reżyseruje i gra „Śmierć Iwana Groźnego” wg. A.Tołstoja oraz jako Foma Fomicz w sztuce „Wieś Stiepanczikowo” i kreuje swoją legendarną rolę Chlestakowa w „Rewizorze” Gogola, ponadto inscenizuje „Eryka XIV” Strindberga oraz „Jak wam się podoba” Szekspira.

            W 1933-34 wyreżyserował „Parsifala” R. Wagnera w Łotewskiej Operze Narodowej. W tym czasie pracował już nad książką „O technice aktora”. W sierpniu 1932 r. zamierzał otworzyć studio, jednak sytuacja polityczna znów go do opuszczenia tym razem Łotwy. Rozpoczął serię gościnnych występów w Brukseli, Paryżu i w USA. Wraz z zespołem który, tworzyli m. in. członkowie MCHAT-u zagrał w Bostonie i Filadelfii. W październiku 1935 r. założył w Dartington w Anglii „Teatr Czechowa” a przy nim studio aktorskie. Była to próba stworzenia nowego modelu teatru .W grudniu 1938 r. studio Czechowa zostało przeniesione do Ridgefield w okolicach Nowego Jorku. Nowy ośrodek nosił nazwę „Chekhov -Players”. Całą koncepcję pracy teatralnej budował Czechow na duchowym fundamencie antropozofii.

            Tutaj w latach 1940-41 przygotował „Króla Lira”, „Wieczór trzech Króli” W. Szekspira oraz „Świerszcz za kominem” Dickensa. Tournee zespołu Chekhov-Players po Stanach w 1940 r. było serią sukcesów owacyjnie przyjętych przez publiczność. Zapadła decyzja o powtórzeniu tournee w roku 1941. W tym czasie rozpoczął Czechow próby „Króla Lira”, a w operze inscenizował „Soroczyński Jarmark” M. Musorgskiego. We wrześniu 1942 r. zakończył pracę nad angielskim tekstem „O technice aktora” („To the Actor”). Niestety wraz z przystąpieniem w 1942 r. USA do wojny większość aktorów „Chekhov Players” (16 z 23) została powołana do wojska. Studio zamknięto. Z powodów czysto ekonomicznych, lecz wbrew własnym przekonaniom Czechow podpisał kontrakt w Hollywood. I tak powstała seria filmów z jego udziałem m. in.;

1.„In Our Time” reż. Ida Lupino 1944

2.„Spellbound” reż. Alfred Hitchcock 1945

3.„The Specter of the Rose” reż. Ben Hecht 1946

4.„Cross my Heart” 1946

5 „Texas, Brooklyn and Heaven” 1948

6 „Arch of Triumph” 1948

7.„Invitation” 1952

8.„Rhapsody” 1954

            Równolegle do pracy w filmie prowadził zajęcia w studio aktorskim A. Tamirowa w Hollywood, którym kierował w latach 1947-1950. Jego uczniami były późniejsze gwiazdy m. in.; Yul Brynner, Marylin Monroe, Martin Ritt, Ingrid Bergmann, Jack Pallance. 8 maja 1945 r. w dniu zakończenia wojny, ukończył pracę nad rosyjską wersją książki „O Technice aktora”, która ukazała się w Nowym Jorku w grudniu 1946 r. W 1946 r ze studentami Teatru Laboratorium z Hollywood wystawił „Rewizora” Gogola, który został entuzjastycznie przyjęty przez krytykę i publiczność. W 1953 r. ukazała się jego angielska wersja „O technice aktora” (znacznie okrojona przez wydawcę). Michaił Czechow zmarł 13 września 1955 r. w Beverly Hills, jak opowiadają jego przyjaciele, do końca zatopiony w lekturze „Misteriów Dramatycznych” Rudolfa Steinera.

            Pośmiertnie zostały wydane w języku angielskim „Lessons for the Professional Actor” 1985r (w przygotowaniu wydanie polskie ;„Lekcje dla aktorów profesjonalnych”) oraz „To the Director and Playwright” 1963/1984 r.

zobacz też: